Przykładowy plan pracy dydaktyczno-terapeutycznej – praca na poziomie poznawczym

(pierwszy czasookres)

(dodatkowo: trzecia kolumna, pt. Uwagi (przykładowe zapiski nauczyciela-terapeuty)

Sfera oddziaływań terapeutycznych

Działania edukacyjne (rodzaje stosowanych ćwiczeń)

1 Sfera emocjonalno – społeczna

Wdrażanie dziecka do wykonywania czynności samoobsługowych samodzielnie lub z pomocą nauczyciela:

  • wdrażanie do estetycznego spożywania posiłków (siedzenie podczas posiłków przy stole, zachowanie właściwej postawy),
  • wdrażanie do zachowania zasad bezpieczeństwa podczas spożywania posiłków,
  • kształtowanie nawyku mycia się w konkretnych sytuacjach,
  • wdrażanie dziecka do dbałości o higienę jamy ustnej,
  • doskonalenie czynności ubierania się i rozbierania, np. do ćwiczeń gimnastycznych (ćwiczenie umiejętności zachowywania odpowiedniej kolejności i nakładania odzieży),
  • ćwiczenia w dobieranie elementów garderoby do poszczególnych części ciała,
  • wdrażanie do dobierania odzieży do warunków pogodowych,
  • rozwijanie umiejętności dostrzegania i wyczuwania elementów własnego ciała,
  • wzbogacanie rysunku postaci,
  • rozwijanie umiejętności rozpoznawania wybranych emocji,
  • niewerbalne odczytywanie emocji, okazywanie swoich emocji, odczytywanie gestów i emocji,
  • poznawanie informacji o sobie i o swojej rodzinie,
  • poznawanie drugiej osoby, grupy – zabawy pozwalające na kształtowanie umiejętności współdziałania.

2 Strefa poznawcza

  • wdrażanie dziecka do poznawania najbliższego otoczenia, dostrzegania tego, co się znajduje w jego najbliższym otoczeniu,
  • wdrażanie do stosowania pojęć przestrzennych: na górze, na dole
  • kształtowanie umiejętności prostego wnioskowania („co do czego, co po czym”).
  • nabywanie umiejętności porównywania przedmiotów różniących się między sobą jedną cechą,
  • porównywanie wielkości (duży, mały),
  • porównywanie koloru (kolory podstawowe),

rozwijanie umiejętności łączenia ze sobą przedmiotów takich samych lub o wskazanych cechach

  • rozwijanie umiejętności grupowania przedmiotów ze względu na przynależność
  • rozwijanie spostrzegania całościowego,
  • doskonalenie umiejętności wyodrębniania przedmiotów do przeliczania i liczenia w zakresie umiejętności dziecka,
  • doskonalenie umiejętności przeliczania na konkretach,
  • rozwijanie umiejętności samodzielnego rysowania linii pionowych i poziomych na wzorze i według wzoru,
  • kształtowanie umiejętności rozróżniania dźwięków i odgłosów dochodzących z najbliższego otoczenia,

usprawnianie i rozwijanie narządów artykulacyjnych,

poznawanie nazw przedmiotów, zwierząt, roślin, części ciała, kolorów, stosunków przestrzennych,

dalsze kształtowanie umiejętności percepcyjnych (dostrzeganie i nazywanie przedmiotów w otoczeniu,określanie ich cech),

  • poznawanie nazw przedmiotów, zwierząt, roślin, części ciała, kolorów, stosunków przestrzennych,
  • dalsze kształtowanie umiejętności percepcyjnych (dostrzeganie i nazywanie przedmiotów w otoczeniu,określanie ich cech),
  • wdrażanie do rozumienia pojęć dotyczących położenia przedmiotów w przestrzeni oraz rozumienia i stosowania prostych konstrukcji przyimkowych: na, pod, w, do (w zależności od możliwości dziecka),
  • rozwijanie umiejętności komunikowania się,
  • uświadomienie dziecku schematu własnego ciała, wdrażanie do autoorientacji poprzez naśladowanie i odtwarzanie wzorów demonstrowanych przez drugą osobę.

3. Sfera ruchowa

  • kształtowanie ruchów dużych (poziomych i pionowych), naprzemiennych
  • rozwijanie sprawności rąk poprzez zabawy ruchowe.

1 Doskonalenie czynności samoobsługowych

Jedzenie

  • zabawy tematyczne w dom, karmienie drugiej osoby (zabawy z lalkami wyćwiczą u dziecka płynny ruch ręki, precyzję ruchu), układanie zastawy stołowej (talerze, kubek, łyżka, widelec), posługiwanie się łyżką i widelcem,
  • jem gryząc, żując dokładnie pokarm, podczas jedzenia nie rozmawiam, nie odchodzę od stolika, spożywam tylko to, co mam na swoim talerzu i kubku – bezpieczne spożywanie posiłków (nie należy wymachiwać sztućcami).

Mycie się

  • wspólne zabawy z wierszykiem lub opowiadaniem nauczyciela o brudnym kotku lub np. „Przygoda w krainie czystości” (opowiadanie przedstawiające przybory toaletowe i sposoby korzystania z nich),
  • „myję ręce i buzię” – pocieranie rąk mydłem, wycieranie rąk i wyrzucanie papieru do kosza, wyszukiwanie obrazków do przedmiotów – „moja łazienka”,
  • kiedy i w jaki sposób się myję? – oglądanie ilustracji, nazywanie czynności,
  • „kiedy umyjemy się?” – nazywanie sytuacji, np.:
  • po powrocie z zabaw na powietrzu,
  • po korzystaniu z toalety (mycie rąk),
  • po zabawach plastycznych, ruchowych,
  • przed i po posiłkach,
  • zabawy z piosenką „Myję zęby, bo wiem, że…” – naśladowanie ruchów mycia zębów bez szczoteczki i ze szczoteczką,
  • ćwiczenia w samodzielnym myciu zębów.

Ubieranie się

  • zabawy z ubraniami – samodzielne nakładanie wybranych elementów garderoby, naśladowanie czynności nakładania poszczególnych elementów odzieży (nakładanie czapki, rękawiczek, skarpetek i innych wybranych elementów garderoby).
  • zabawy z lalkami – ubieramy lalkę na spacer, np. „co na nogi, co na głowę, co na tułów” itd.,
  • „zimno czy ciepło?” – dobieranie odzieży w zależności od pogody (deszcz, śnieg, wiatr),
  • „ubieramy misie i lalki” – próby wiązania szalika z przełożeniem, wiązanie na supeł.

2. Nawiązywanie kontaktów społeczno-emocjonalnych

Dziecko poznaje siebie

Poznawanie swojego ciała

  • oglądanie siebie w lustrze – wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała (głowa, brzuch, ręce, nogi itd.),
  • „zabawy dotykowe” – wyczuwanie własnego ciała: głowy, twarzy, rąk, dłoni, nóg, stóp, brzucha, pleców,
  • dostrzeganie szczegółów – liczenie palców jednej ręki do drugiej, dotykanie rzęs, brwi, włosów, oczu,
  • „to jestem ja i tak wyglądam” – rysowanie siebie, np, obrysowywanie przez nauczyciela lub drugie dziecko sylwetki dziecka na dużym kartonie lub na lustrze, zadaniem dziecka jest uzupełnienie sylwetki o brakujące elementy i ubranie jej (dołożenie do postaci z kartonu, wybranych gotowych elementów garderoby lub dorysowanie ubrania: „tu bluzka, tu spodnie lub spódnica, a tu buty”).

Rozwijanie sfery emocjonalnej

  • „jestem wesoły, smutny” :
  • zabawa „rodzinka drewnianych misiów” – wybieranie misiów do podanego zachowania, np. miś mama jest smutna,
  • zabawy naśladowcze – pokazywanie i odgadywanie wybranych emocji,
  • rozpoznawanie i naśladowanie min – zabawy mimiczne (buźki/obrazki: smutna, wesoła, zła, zdziwiona)

Dziecko i jego rodzina

  • „mam na imię…, nazywam się…” – pokazywanie na palcach (przeliczanie) bądź słowne określanie własnego wieku,
  • „dom dla mojej mamy” – układanka obrazkowa („co do kuchni?, co do pokoju?”, „co robi mama w kuchni, a co w pokoju czy w łazience?”),
  • „to mój dom” – zabawy konstrukcyjne – budowanie w domu z klocków, określanie, kto mieszka z dzieckiem w jego domu – wymienianie członków najbliższej rodziny.

Dziecko i inne dzieci

  • zabawy naśladowcze – zabawa w lustro „rób to co ja”, proste gry i zabawy w parach: „manekin”, „spacer ciemną ulicą”,
  • zabawy ruchowe w grupie: np. z chustą animacyjną, z piłką,
  • zabawy konstrukcyjne.

1 Ćwiczenia rozwijające percepcję i pamięć wzrokową

Obserwacja

  • obserwowanie najbliższego otoczenia – „co jest w naszej klasie”, wybranego miejsca (dostrzeganie miejsc, obrazków, określanie, co dziecko widzi – jesienne dekoracje, obrazki),
  • obserwowanie tego, co znajduje się wokół dziecka – pojęcia przestrzenne. „co jest na górze, co jest na dole, co jest na półce?”,
  • obserwowanie tego, co się dzieje za oknem – jesienna pogoda – cechy aktualnej pory roku: spadają liście, pada deszcz, wieje wiatr, na drzewach są kolorowe liście itp.,
  • „co widzę gdy jestem na spacerze?” – określanie przeznaczenia – do czego służy tramwaj, co się robi w sklepie, w aptece – sytuacje z życia codziennego.

Wyszukiwanie

  • „gdzie to jest?” – wyszukiwanie przedmiotów, zabawek wskazanych przez nauczyciela w najbliższym otoczeniu,
  • zabawa „ciepło, zimno” – szukanie takich samych przedmiotów w najbliższym otoczeniu,
  • wyszukiwanie obrazka do przedmiotu wskazanego przez nauczyciela (dary jesieni: owoc naturalny, obrazek),
  • wyszukiwanie obrazka do nazwy przedmiotu wskazanej przez nauczyciela,
  • wyszukiwanie przedmiotu do podanego smaku – zabawy zmysłowe, np. owoce i warzywa – dary jesieni: jabłko, śliwka, marchew, burak,
  • wyszukiwanie figury geometrycznej na obrazku – ukryte figury – duże elementy (kolorowe obrazki), np. koło.

Układanie

  • zabawy z piłką i woreczkiem – układanie przedmiotów według poleceń nauczyciela – zabawki na półce – na górze, na dole,
  • układanie zabawek, klocków w wyznaczonym miejscu,
  • nakładanie takich samych obrazków na siebie – zabawa memory,
  • układanie prostych ciągów rytmicznych (przedmiotów, zabawek według podanego wzoru, np. „ułóż tak samo” – kot, pies, kot, pies – układanie zabawek na półkach; „dokończ układanie” – kot, pies, kot… – układanki z dwóch rodzajów przedmiotów): (karty/zdjęcia z pieskiem, kotkiem, pieskiem…).

Porównywanie

  • porównywanie dwóch takich samych przedmiotów, różniących się między sobą jedną cechą (np. kolorem lub wielkością):
  • „czym się różnią dwa misie?”: jeden jest duży, a drugi mały,
  • zabawa „co do czego?” – dobieranie drugiego obrazka do już istniejącego wzoru,
  • zabawa „czego brakuje?” – zgadywanie, która zabawka (obrazek) została schowana (lub schowany) i określenie jej (jego) wyglądu,
  • „zgadnij, co to jest?” (czarodziejski worek”) – dziecko ogląda przedmiot na obrazku i szuka w worku takiego samego przedmiotu – do worka wkładamy przedmioty do pary o charakterystycznym kształcie: zabawki, klocki, figury geometryczne, koła, dary jesieni.

Porządkowanie i grupowanie (klasyfikowanie)

  • porządkowanie par obrazków (układamy po dwa takie same),
  • „to tu, to tam” – zabawa porządkowa – porządkowanie zabawek, np. na jednej półce tylko lalki, a w pudełku tylko klocki
  • „gdzie to powinno być?”, porządki na półkach: tu klocki, tu ubrania, tu samochody – zabawa „porządki w krainie zabawek” – dziecko układa na półkach przedmioty zgodnie z podanym wzorem,
  • zapasy u wiewiórki – porządkowanie według podanej zasady, np. na tej półce tylko kasztany, na tej tylko żołędzie, tu tylko orzechy, tu grzyby.

Dobieranie

  • dobieranie drugiego obrazka do już istniejącego wzoru, np. jesienne obrazki: jabłko, gruszka itp.,
  • jesienne porządki – „co do czego?” – porządkowanie par obrazków (kasztan + skorupka, żołądź + kapelusz).

Składanie

  • jesienne obrazki – układanie obrazków pociętych na 2-3 części – (1-2 przedmioty na obrazku – prosta treść obrazka) – układanie na obrazku lub według wzoru (obrazki pocięte poziomo lub pionowo według schematów pocięcia J. Magnuskiej).

Liczenie

  • zabawy z wiewiórką – wyodrębniamy przedmioty i liczymy je („wybierz koła na obrazkach (na których są inne figury) i policz je”),
  • liczenie przedmiotów zgodnie z zasadami przeliczania – od lewej, każdy kolejny przedmiot,
  • liczenie przedmiotów, następnie pokazywanie na palcach, ile ich jest, określanie liczby elementów, liczenie na konkretach.

Rysowanie, malowanie

  • kreślenie linii poziomych , pionowych samodzielnie na wzorze, według wzoru (np. pada deszcz, półki na zabawki),
  • jesienny parasol – malowanie z zachowaniem kierunku,
  • kolorowanie dużych powierzchni – ćwiczenia rozmachowe ukierunkowane,
  • zabawy plasteliną – wałkowanie, rozcieranie, masowanie, ugniatanie, toczenie.

2. Ćwiczenia percepcji, pamięci słuchowej i koordynacji słuchowo-ruchowej

Ćwiczenia wrażliwości słuchowej

wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych:

  • słuchanie ciszy (żadnych dźwięków celowo nie wytwarzamy),
  • słuchamy odgłosów szumiących drzew,
  • wsłuchiwanie się w wiejący wiatr, burzę, deszcz,
  • słuchanie i rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (szmerów):
  • uderzanie o różne przedmioty: stukanie w nie palcami, stukanie pałeczką, stukanie w dwa takie same przedmioty: szkło, drewno, metal, zabawkę plastikową,
  • wysłuchiwanie i rozpoznawanie osób po głosie:
  • zabawa „kto się ukrywa za parawanem?” – dziecko mówi swoim naturalnym głosem,
  • rozpoznawanie po głosie poszczególnych dzieci, naśladujących wybrane przez siebie zwierzę,
  • wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków (tworzących proste układy rytmiczne, np. dwa uderzenia w podłogę lub stół, tak aby ilość słyszanych dźwięków była wyraźna – prosimy dziecko, aby zrobiło tak samo),
  • wyklaskiwanie prostego słyszanego rytmu,
  • tupanie, wystukiwanie prostego rytmu.

3. Rozwój mowy i myślenia

Ćwiczenia oddychania

  • wykonywanie krótkich ćwiczeń oddechowych,
  • ćwiczenia w czyszczeniu nosa,
  • uświadomienie konieczności i oddychania przez nos.

Ćwiczenia warg i języka

wskazywanie i nazywanie:

  • obrysowywanie kształtu ust przez terapeutę,
  • uklepywanie warg palcami, ściąganie ust w dzióbek,
  • rozchylanie ust w kierunku kącików ust (szeroki uśmiech),
  • rozchylanie i składanie warg do uśmiechu,
  • zaciskanie warg:

Ćwiczenia wzbogacające słownik dziecka i rozwijające pamięć słowną

wskazywanie i nazywanie:

  • słuchanie nazw i wskazywanie odpowiadającym im desygnatów,
  • wskazywanie części ciała – np. „to moja głowa, dotknij swojej głowy”, „to moja ręka, a gdzie ty masz rękę?”
  • zbieranie zabawek – „podaj mi lalkę, podaj mi klocki” (możemy wprowadzać kolory: żółty, czerwony, niebieski – dziecko będzie przynosiło klocki w wyznaczonym kolorze, nie musi go jednak nazywać)
  • układanie przedmiotów na półkach, wkładanie ich do pudełka, pod stół – we wskazanej kolejności np. „połóż na półce lalkę, kota i misia, wyszukaj obrazki i ułóż kolejno (obok siebie) kota, kurę, psa”,
  • segregowanie przedmiotów, np. ” włóż do pudełka klocki, wybierz tylko żółte klocki”,
  • przetwarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka:
  • zabawa „co to jest” – wypowiadamy nazwę przedmiotu, a następnie prosimy dziecko, by ją powtórzyło, np. „to jest kot”, „co to jest?”,
  • zabawa „jaki to kolor?” – wypowiadamy nazwę przedmiotu wraz z jego kolorem, np. „to jest żółty klocek, podaj mi taki sam”, „jaki kolor ma twój klocek?”, „mój klocek jest żółty, a twój?”
  • liczenie zabawek ze wskazaniem (w zakresie możliwości dziecka, dziecko dotyka kolejno przedmioty i wspólnie z nauczycielem je liczy 1,2,…)
  • samodzielne nazywanie:
  • przedmiotów (dziecko zapytane: „co to jest?” – odpowiada – „lalka”),
  • cech („jaki jest samochód?” – duży, mały itd.),
  • czynności („co robi mama?” – przygotowuje jedzenie, sprząta, prasuje itp. ),
  • kolorów (dziecko może, choc na tym etapie jeszcze nie musi, nazywać kolory, będzie je wybierać, dobierać i wskazywać),
  • części ciała,
  • właściwości przedmiotów (wielkość, kształt – koło, kwadrat, , kolor), stanów emocjonalnych (wesoły, smutny).

Ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się

  • zabawy i ćwiczenia prowokujące do samodzielnego wypowiadania się:
  • zabawy tematyczne (zabawa w telefon, zabawa w dom),
  • prowokowanie do zadawania pytań:
  • kładziemy przed dzieckiem dwa przedmioty, mówimy, jak nazywa się jeden z nich, bądź podajemy jego wybraną cechę (duży, czerwony), tym samym prowokujemy dziecko do zadawania pytania o drugi przedmiot („co to jest?”) lub cechę.

4. Orientacja przestrzenna

Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie własnego ciała

poznanie swojego ciała:

  • dotykanie (wyczuwanie) poszczególnych części swojego ciała: brzucha, pleców, pośladków, nóg, rąk, twarzy, całego ciała,
  • oglądanie swojego odbicia w lustrze,
  • pokazywanie poszczególnych części ciała, dotykanie ich, poklepywanie,
  • poruszanie wskazaną częścią ciała, dotykanie ich, poklepywanie,
  • poruszanie wskazaną częścią ciała (np. poruszam głową, oczami, buzią, rękoma, palcami, nogą, stopą).
  • pokazywanie, naśladowanie m. in. w lustrze (miny dowolne, miny wskazujące na wyrażane emocje np. jestem wesoła, jestem smutna, jestem zła,

1 Ćwiczenia motoryki dużej małej

Motoryka duża

ćwiczenia w chodzeniu i bieganiu:

  • „chodzę głośno” – tupanie – świadomość swoich nóg, stóp,
  • „chodzę cicho na paluszkach” – wyczuwanie swoich palców,
  • ćwiczenia w toczeniu i rzucaniu:
  • upuszczanie i podnoszenie woreczka, piłki lub wybranej zabawki,
  • dowolne podrzucanie i rzucanie woreczka, piłeczki.

Motoryka mała:

  • ćwiczenia rąk – urozmaiceniem są ćwiczenia na wyczuwanie swoich rąk:
  • wymachy do przodu obu rąk, pojedynczo,
  • wymachy w przód obu rąk, pojedynczo,
  • wymachy w tył obu rąk, pojedynczo,
  • krążenie ramionami,
  • klaskanie,
  • zabawy konstrukcyjne,
  • nakładanie zabawek na patyk, sznurek,
  • malowanie całą dłonią dużych powierzchni,
  • malowanie dłonią linii prostych, – ćwiczenia palców – wyczuwanie palców:
  • „bawiły, bawiły się dzieci paluszkami”:
  • dotykanie swoich palców, przykładanie kolejno palców każdej dłoni: kciuk do kciuka itd.,
  • dotykanie palcami podłoża, stukanie palcami, wodzenie palcem w powietrzu, kreślenie palcem prostych kształtów: dowolnych, – w sposób dowolny, linii prostych, rysowanie kredką w sposób dowolny,
  • rysowanie linii prostych: pionowych, poziomych,
  • próby rysowania postaci ludzkiej,
  • rysowanie na podany temat („narysuj słońce, dom, mamę”) – temat jednoelementowy,
  • darcie kawałków papieru (układanie kolorowej mozaiki),
  • darcie papieru na kawałki, wydzieranie pasków (Franczyk, Krajewska, 2015).
  • źródło: A. Franczyk, K. Krajewska: Skarbiec nauczyciela – terapeuty…, Impuls, Kraków 2015