Przykładowy plan pracy dydaktyczno-terapeutycznej – praca na poziomie poznawczym

Przykładowy plan pracy dydaktyczno-terapeutycznej – praca na poziomie poznawczym

(pierwszy czasookres)

(dodatkowo: trzecia kolumna, pt. Uwagi (przykładowe zapiski nauczyciela-terapeuty)

Sfera oddziaływań terapeutycznych

Działania edukacyjne (rodzaje stosowanych ćwiczeń)

1 Sfera emocjonalno – społeczna

Wdrażanie dziecka do wykonywania czynności samoobsługowych samodzielnie lub z pomocą nauczyciela:

wdrażanie do estetycznego spożywania posiłków (siedzenie podczas posiłków przy stole, zachowanie właściwej postawy),
wdrażanie do zachowania zasad bezpieczeństwa podczas spożywania posiłków,

kształtowanie nawyku mycia się w konkretnych sytuacjach,
wdrażanie dziecka do dbałości o higienę jamy ustnej,

doskonalenie czynności ubierania się i rozbierania, np. do ćwiczeń gimnastycznych (ćwiczenie umiejętności zachowywania odpowiedniej kolejności i nakładania odzieży),
ćwiczenia w dobieranie elementów garderoby do poszczególnych części ciała,
wdrażanie do dobierania odzieży do warunków pogodowych,
rozwijanie umiejętności dostrzegania i wyczuwania elementów własnego ciała,
wzbogacanie rysunku postaci,

rozwijanie umiejętności rozpoznawania wybranych emocji,
niewerbalne odczytywanie emocji, okazywanie swoich emocji, odczytywanie gestów i emocji,
poznawanie informacji o sobie i o swojej rodzinie,
poznawanie drugiej osoby, grupy – zabawy pozwalające na kształtowanie umiejętności współdziałania.

2 Strefa poznawcza

wdrażanie dziecka do poznawania najbliższego otoczenia, dostrzegania tego, co się znajduje w jego najbliższym otoczeniu,

wdrażanie do stosowania pojęć przestrzennych: na górze, na dole
kształtowanie umiejętności prostego wnioskowania („co do czego, co po czym”).

nabywanie umiejętności porównywania przedmiotów różniących się między sobą jedną cechą,
porównywanie wielkości (duży, mały),
porównywanie koloru (kolory podstawowe),

rozwijanie umiejętności łączenia ze sobą przedmiotów takich samych lub o wskazanych cechach

rozwijanie umiejętności grupowania przedmiotów ze względu na przynależność
rozwijanie spostrzegania całościowego,

doskonalenie umiejętności wyodrębniania przedmiotów do przeliczania i liczenia w zakresie umiejętności dziecka,
doskonalenie umiejętności przeliczania na konkretach,
rozwijanie umiejętności samodzielnego rysowania linii pionowych i poziomych na wzorze i według wzoru,
kształtowanie umiejętności rozróżniania dźwięków i odgłosów dochodzących z najbliższego otoczenia,

usprawnianie i rozwijanie narządów artykulacyjnych,

poznawanie nazw przedmiotów, zwierząt, roślin, części ciała, kolorów, stosunków przestrzennych,

dalsze kształtowanie umiejętności percepcyjnych (dostrzeganie i nazywanie przedmiotów w otoczeniu,określanie ich cech),

poznawanie nazw przedmiotów, zwierząt, roślin, części ciała, kolorów, stosunków przestrzennych,
dalsze kształtowanie umiejętności percepcyjnych (dostrzeganie i nazywanie przedmiotów w otoczeniu,określanie ich cech),
wdrażanie do rozumienia pojęć dotyczących położenia przedmiotów w przestrzeni oraz rozumienia i stosowania prostych konstrukcji przyimkowych: na, pod, w, do (w zależności od możliwości dziecka),
rozwijanie umiejętności komunikowania się,
uświadomienie dziecku schematu własnego ciała, wdrażanie do autoorientacji poprzez naśladowanie i odtwarzanie wzorów demonstrowanych przez drugą osobę.

3. Sfera ruchowa

kształtowanie ruchów dużych (poziomych i pionowych), naprzemiennych
rozwijanie sprawności rąk poprzez zabawy ruchowe.

1 Doskonalenie czynności samoobsługowych

Jedzenie

zabawy tematyczne w dom, karmienie drugiej osoby (zabawy z lalkami wyćwiczą u dziecka płynny ruch ręki, precyzję ruchu), układanie zastawy stołowej (talerze, kubek, łyżka, widelec), posługiwanie się łyżką i widelcem,
jem gryząc, żując dokładnie pokarm, podczas jedzenia nie rozmawiam, nie odchodzę od stolika, spożywam tylko to, co mam na swoim talerzu i kubku – bezpieczne spożywanie posiłków (nie należy wymachiwać sztućcami).

Mycie się

wspólne zabawy z wierszykiem lub opowiadaniem nauczyciela o brudnym kotku lub np. „Przygoda w krainie czystości” (opowiadanie przedstawiające przybory toaletowe i sposoby korzystania z nich),
„myję ręce i buzię” – pocieranie rąk mydłem, wycieranie rąk i wyrzucanie papieru do kosza, wyszukiwanie obrazków do przedmiotów – „moja łazienka”,
kiedy i w jaki sposób się myję? – oglądanie ilustracji, nazywanie czynności,
„kiedy umyjemy się?” – nazywanie sytuacji, np.:
po powrocie z zabaw na powietrzu,
po korzystaniu z toalety (mycie rąk),
po zabawach plastycznych, ruchowych,
przed i po posiłkach,
zabawy z piosenką „Myję zęby, bo wiem, że…” – naśladowanie ruchów mycia zębów bez szczoteczki i ze szczoteczką,
ćwiczenia w samodzielnym myciu zębów.

Ubieranie się

zabawy z ubraniami – samodzielne nakładanie wybranych elementów garderoby, naśladowanie czynności nakładania poszczególnych elementów odzieży (nakładanie czapki, rękawiczek, skarpetek i innych wybranych elementów garderoby).
zabawy z lalkami – ubieramy lalkę na spacer, np. „co na nogi, co na głowę, co na tułów” itd.,
„zimno czy ciepło?” – dobieranie odzieży w zależności od pogody (deszcz, śnieg, wiatr),
„ubieramy misie i lalki” – próby wiązania szalika z przełożeniem, wiązanie na supeł.

2. Nawiązywanie kontaktów społeczno-emocjonalnych

Dziecko poznaje siebie

Poznawanie swojego ciała

oglądanie siebie w lustrze – wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała (głowa, brzuch, ręce, nogi itd.),
„zabawy dotykowe” – wyczuwanie własnego ciała: głowy, twarzy, rąk, dłoni, nóg, stóp, brzucha, pleców,
dostrzeganie szczegółów – liczenie palców jednej ręki do drugiej, dotykanie rzęs, brwi, włosów, oczu,
„to jestem ja i tak wyglądam” – rysowanie siebie, np, obrysowywanie przez nauczyciela lub drugie dziecko sylwetki dziecka na dużym kartonie lub na lustrze, zadaniem dziecka jest uzupełnienie sylwetki o brakujące elementy i ubranie jej (dołożenie do postaci z kartonu, wybranych gotowych elementów garderoby lub dorysowanie ubrania: „tu bluzka, tu spodnie lub spódnica, a tu buty”).

Rozwijanie sfery emocjonalnej

„jestem wesoły, smutny” :
zabawa „rodzinka drewnianych misiów” – wybieranie misiów do podanego zachowania, np. miś mama jest smutna,
zabawy naśladowcze – pokazywanie i odgadywanie wybranych emocji,
rozpoznawanie i naśladowanie min – zabawy mimiczne (buźki/obrazki: smutna, wesoła, zła, zdziwiona)

Dziecko i jego rodzina

„mam na imię…, nazywam się…” – pokazywanie na palcach (przeliczanie) bądź słowne określanie własnego wieku,
„dom dla mojej mamy” – układanka obrazkowa („co do kuchni?, co do pokoju?”, „co robi mama w kuchni, a co w pokoju czy w łazience?”),
„to mój dom” – zabawy konstrukcyjne – budowanie w domu z klocków, określanie, kto mieszka z dzieckiem w jego domu – wymienianie członków najbliższej rodziny.

Dziecko i inne dzieci

zabawy naśladowcze – zabawa w lustro „rób to co ja”, proste gry i zabawy w parach: „manekin”, „spacer ciemną ulicą”,
zabawy ruchowe w grupie: np. z chustą animacyjną, z piłką,
zabawy konstrukcyjne.

1 Ćwiczenia rozwijające percepcję i pamięć wzrokową

Obserwacja

obserwowanie najbliższego otoczenia – „co jest w naszej klasie”, wybranego miejsca (dostrzeganie miejsc, obrazków, określanie, co dziecko widzi – jesienne dekoracje, obrazki),
obserwowanie tego, co znajduje się wokół dziecka – pojęcia przestrzenne. „co jest na górze, co jest na dole, co jest na półce?”,
obserwowanie tego, co się dzieje za oknem – jesienna pogoda – cechy aktualnej pory roku: spadają liście, pada deszcz, wieje wiatr, na drzewach są kolorowe liście itp.,
„co widzę gdy jestem na spacerze?” – określanie przeznaczenia – do czego służy tramwaj, co się robi w sklepie, w aptece – sytuacje z życia codziennego.

Wyszukiwanie

„gdzie to jest?” – wyszukiwanie przedmiotów, zabawek wskazanych przez nauczyciela w najbliższym otoczeniu,
zabawa „ciepło, zimno” – szukanie takich samych przedmiotów w najbliższym otoczeniu,
wyszukiwanie obrazka do przedmiotu wskazanego przez nauczyciela (dary jesieni: owoc naturalny, obrazek),
wyszukiwanie obrazka do nazwy przedmiotu wskazanej przez nauczyciela,
wyszukiwanie przedmiotu do podanego smaku – zabawy zmysłowe, np. owoce i warzywa – dary jesieni: jabłko, śliwka, marchew, burak,
wyszukiwanie figury geometrycznej na obrazku – ukryte figury – duże elementy (kolorowe obrazki), np. koło.

Układanie

zabawy z piłką i woreczkiem – układanie przedmiotów według poleceń nauczyciela – zabawki na półce – na górze, na dole,
układanie zabawek, klocków w wyznaczonym miejscu,
nakładanie takich samych obrazków na siebie – zabawa memory,
układanie prostych ciągów rytmicznych (przedmiotów, zabawek według podanego wzoru, np. „ułóż tak samo” – kot, pies, kot, pies – układanie zabawek na półkach; „dokończ układanie” – kot, pies, kot… – układanki z dwóch rodzajów przedmiotów): (karty/zdjęcia z pieskiem, kotkiem, pieskiem…).

Porównywanie

porównywanie dwóch takich samych przedmiotów, różniących się między sobą jedną cechą (np. kolorem lub wielkością):
„czym się różnią dwa misie?”: jeden jest duży, a drugi mały,
zabawa „co do czego?” – dobieranie drugiego obrazka do już istniejącego wzoru,
zabawa „czego brakuje?” – zgadywanie, która zabawka (obrazek) została schowana (lub schowany) i określenie jej (jego) wyglądu,
„zgadnij, co to jest?” (czarodziejski worek”) – dziecko ogląda przedmiot na obrazku i szuka w worku takiego samego przedmiotu – do worka wkładamy przedmioty do pary o charakterystycznym kształcie: zabawki, klocki, figury geometryczne, koła, dary jesieni.

Porządkowanie i grupowanie (klasyfikowanie)

porządkowanie par obrazków (układamy po dwa takie same),
„to tu, to tam” – zabawa porządkowa – porządkowanie zabawek, np. na jednej półce tylko lalki, a w pudełku tylko klocki
„gdzie to powinno być?”, porządki na półkach: tu klocki, tu ubrania, tu samochody – zabawa „porządki w krainie zabawek” – dziecko układa na półkach przedmioty zgodnie z podanym wzorem,
zapasy u wiewiórki – porządkowanie według podanej zasady, np. na tej półce tylko kasztany, na tej tylko żołędzie, tu tylko orzechy, tu grzyby.

Dobieranie

dobieranie drugiego obrazka do już istniejącego wzoru, np. jesienne obrazki: jabłko, gruszka itp.,
jesienne porządki – „co do czego?” – porządkowanie par obrazków (kasztan + skorupka, żołądź + kapelusz).

Składanie

jesienne obrazki – układanie obrazków pociętych na 2-3 części – (1-2 przedmioty na obrazku – prosta treść obrazka) – układanie na obrazku lub według wzoru (obrazki pocięte poziomo lub pionowo według schematów pocięcia J. Magnuskiej).

Liczenie

zabawy z wiewiórką – wyodrębniamy przedmioty i liczymy je („wybierz koła na obrazkach (na których są inne figury) i policz je”),
liczenie przedmiotów zgodnie z zasadami przeliczania – od lewej, każdy kolejny przedmiot,
liczenie przedmiotów, następnie pokazywanie na palcach, ile ich jest, określanie liczby elementów, liczenie na konkretach.

Rysowanie, malowanie

kreślenie linii poziomych , pionowych samodzielnie na wzorze, według wzoru (np. pada deszcz, półki na zabawki),
jesienny parasol – malowanie z zachowaniem kierunku,
kolorowanie dużych powierzchni – ćwiczenia rozmachowe ukierunkowane,
zabawy plasteliną – wałkowanie, rozcieranie, masowanie, ugniatanie, toczenie.

2. Ćwiczenia percepcji, pamięci słuchowej i koordynacji słuchowo-ruchowej

Ćwiczenia wrażliwości słuchowej

wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych:

słuchanie ciszy (żadnych dźwięków celowo nie wytwarzamy),
słuchamy odgłosów szumiących drzew,
wsłuchiwanie się w wiejący wiatr, burzę, deszcz,
słuchanie i rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (szmerów):
uderzanie o różne przedmioty: stukanie w nie palcami, stukanie pałeczką, stukanie w dwa takie same przedmioty: szkło, drewno, metal, zabawkę plastikową,
wysłuchiwanie i rozpoznawanie osób po głosie:
zabawa „kto się ukrywa za parawanem?” – dziecko mówi swoim naturalnym głosem,
rozpoznawanie po głosie poszczególnych dzieci, naśladujących wybrane przez siebie zwierzę,
wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków (tworzących proste układy rytmiczne, np. dwa uderzenia w podłogę lub stół, tak aby ilość słyszanych dźwięków była wyraźna – prosimy dziecko, aby zrobiło tak samo),
wyklaskiwanie prostego słyszanego rytmu,
tupanie, wystukiwanie prostego rytmu.

3. Rozwój mowy i myślenia

Ćwiczenia oddychania

wykonywanie krótkich ćwiczeń oddechowych,
ćwiczenia w czyszczeniu nosa,
uświadomienie konieczności i oddychania przez nos.

Ćwiczenia warg i języka

wskazywanie i nazywanie:

obrysowywanie kształtu ust przez terapeutę,
uklepywanie warg palcami, ściąganie ust w dzióbek,
rozchylanie ust w kierunku kącików ust (szeroki uśmiech),
rozchylanie i składanie warg do uśmiechu,
zaciskanie warg:

Ćwiczenia wzbogacające słownik dziecka i rozwijające pamięć słowną

wskazywanie i nazywanie:

słuchanie nazw i wskazywanie odpowiadającym im desygnatów,
wskazywanie części ciała – np. „to moja głowa, dotknij swojej głowy”, „to moja ręka, a gdzie ty masz rękę?”
zbieranie zabawek – „podaj mi lalkę, podaj mi klocki” (możemy wprowadzać kolory: żółty, czerwony, niebieski – dziecko będzie przynosiło klocki w wyznaczonym kolorze, nie musi go jednak nazywać)
układanie przedmiotów na półkach, wkładanie ich do pudełka, pod stół – we wskazanej kolejności np. „połóż na półce lalkę, kota i misia, wyszukaj obrazki i ułóż kolejno (obok siebie) kota, kurę, psa”,
segregowanie przedmiotów, np. ” włóż do pudełka klocki, wybierz tylko żółte klocki”,
przetwarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka:
zabawa „co to jest” – wypowiadamy nazwę przedmiotu, a następnie prosimy dziecko, by ją powtórzyło, np. „to jest kot”, „co to jest?”,
zabawa „jaki to kolor?” – wypowiadamy nazwę przedmiotu wraz z jego kolorem, np. „to jest żółty klocek, podaj mi taki sam”, „jaki kolor ma twój klocek?”, „mój klocek jest żółty, a twój?”
liczenie zabawek ze wskazaniem (w zakresie możliwości dziecka, dziecko dotyka kolejno przedmioty i wspólnie z nauczycielem je liczy 1,2,…)
samodzielne nazywanie:
przedmiotów (dziecko zapytane: „co to jest?” – odpowiada – „lalka”),
cech („jaki jest samochód?” – duży, mały itd.),
czynności („co robi mama?” – przygotowuje jedzenie, sprząta, prasuje itp. ),
kolorów (dziecko może, choc na tym etapie jeszcze nie musi, nazywać kolory, będzie je wybierać, dobierać i wskazywać),
części ciała,
właściwości przedmiotów (wielkość, kształt – koło, kwadrat, , kolor), stanów emocjonalnych (wesoły, smutny).

Ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się

zabawy i ćwiczenia prowokujące do samodzielnego wypowiadania się:
zabawy tematyczne (zabawa w telefon, zabawa w dom),
prowokowanie do zadawania pytań:
kładziemy przed dzieckiem dwa przedmioty, mówimy, jak nazywa się jeden z nich, bądź podajemy jego wybraną cechę (duży, czerwony), tym samym prowokujemy dziecko do zadawania pytania o drugi przedmiot („co to jest?”) lub cechę.

4. Orientacja przestrzenna

Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie własnego ciała

poznanie swojego ciała:

dotykanie (wyczuwanie) poszczególnych części swojego ciała: brzucha, pleców, pośladków, nóg, rąk, twarzy, całego ciała,
oglądanie swojego odbicia w lustrze,
pokazywanie poszczególnych części ciała, dotykanie ich, poklepywanie,
poruszanie wskazaną częścią ciała, dotykanie ich, poklepywanie,
poruszanie wskazaną częścią ciała (np. poruszam głową, oczami, buzią, rękoma, palcami, nogą, stopą).
pokazywanie, naśladowanie m. in. w lustrze (miny dowolne, miny wskazujące na wyrażane emocje np. jestem wesoła, jestem smutna, jestem zła,

1 Ćwiczenia motoryki dużej małej

Motoryka duża

ćwiczenia w chodzeniu i bieganiu:

„chodzę głośno” – tupanie – świadomość swoich nóg, stóp,
„chodzę cicho na paluszkach” – wyczuwanie swoich palców,
ćwiczenia w toczeniu i rzucaniu:
upuszczanie i podnoszenie woreczka, piłki lub wybranej zabawki,
dowolne podrzucanie i rzucanie woreczka, piłeczki.

Motoryka mała:

ćwiczenia rąk – urozmaiceniem są ćwiczenia na wyczuwanie swoich rąk:
wymachy do przodu obu rąk, pojedynczo,
wymachy w przód obu rąk, pojedynczo,
wymachy w tył obu rąk, pojedynczo,
krążenie ramionami,
klaskanie,
zabawy konstrukcyjne,
nakładanie zabawek na patyk, sznurek,
malowanie całą dłonią dużych powierzchni,
malowanie dłonią linii prostych, – ćwiczenia palców – wyczuwanie palców:
„bawiły, bawiły się dzieci paluszkami”:
dotykanie swoich palców, przykładanie kolejno palców każdej dłoni: kciuk do kciuka itd.,
dotykanie palcami podłoża, stukanie palcami, wodzenie palcem w powietrzu, kreślenie palcem prostych kształtów: dowolnych, – w sposób dowolny, linii prostych, rysowanie kredką w sposób dowolny,
rysowanie linii prostych: pionowych, poziomych,
próby rysowania postaci ludzkiej,
rysowanie na podany temat („narysuj słońce, dom, mamę”) – temat jednoelementowy,
darcie kawałków papieru (układanie kolorowej mozaiki),
darcie papieru na kawałki, wydzieranie pasków (Franczyk, Krajewska, 2015).
źródło: A. Franczyk, K. Krajewska: Skarbiec nauczyciela – terapeuty…, Impuls, Kraków 2015