Przykładowy plan pracy dydaktyczno-terapeutycznej – praca na poziomie poznawczym
(pierwszy czasookres)
(dodatkowo: trzecia kolumna, pt. Uwagi (przykładowe zapiski nauczyciela-terapeuty)
Sfera oddziaływań terapeutycznych
Działania edukacyjne (rodzaje stosowanych ćwiczeń)
1 Sfera emocjonalno – społeczna
Wdrażanie dziecka do wykonywania czynności samoobsługowych samodzielnie lub z pomocą nauczyciela:
- wdrażanie do estetycznego spożywania posiłków (siedzenie podczas posiłków przy stole, zachowanie właściwej postawy),
- wdrażanie do zachowania zasad bezpieczeństwa podczas spożywania posiłków,
- kształtowanie nawyku mycia się w konkretnych sytuacjach,
- wdrażanie dziecka do dbałości o higienę jamy ustnej,
- doskonalenie czynności ubierania się i rozbierania, np. do ćwiczeń gimnastycznych (ćwiczenie umiejętności zachowywania odpowiedniej kolejności i nakładania odzieży),
- ćwiczenia w dobieranie elementów garderoby do poszczególnych części ciała,
- wdrażanie do dobierania odzieży do warunków pogodowych,
- rozwijanie umiejętności dostrzegania i wyczuwania elementów własnego ciała,
- wzbogacanie rysunku postaci,
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania wybranych emocji,
- niewerbalne odczytywanie emocji, okazywanie swoich emocji, odczytywanie gestów i emocji,
- poznawanie informacji o sobie i o swojej rodzinie,
- poznawanie drugiej osoby, grupy – zabawy pozwalające na kształtowanie umiejętności współdziałania.
2 Strefa poznawcza
- wdrażanie dziecka do poznawania najbliższego otoczenia, dostrzegania tego, co się znajduje w jego najbliższym otoczeniu,
- wdrażanie do stosowania pojęć przestrzennych: na górze, na dole
- kształtowanie umiejętności prostego wnioskowania („co do czego, co po czym”).
- nabywanie umiejętności porównywania przedmiotów różniących się między sobą jedną cechą,
- porównywanie wielkości (duży, mały),
- porównywanie koloru (kolory podstawowe),
rozwijanie umiejętności łączenia ze sobą przedmiotów takich samych lub o wskazanych cechach
- rozwijanie umiejętności grupowania przedmiotów ze względu na przynależność
- rozwijanie spostrzegania całościowego,
- doskonalenie umiejętności wyodrębniania przedmiotów do przeliczania i liczenia w zakresie umiejętności dziecka,
- doskonalenie umiejętności przeliczania na konkretach,
- rozwijanie umiejętności samodzielnego rysowania linii pionowych i poziomych na wzorze i według wzoru,
- kształtowanie umiejętności rozróżniania dźwięków i odgłosów dochodzących z najbliższego otoczenia,
usprawnianie i rozwijanie narządów artykulacyjnych,
poznawanie nazw przedmiotów, zwierząt, roślin, części ciała, kolorów, stosunków przestrzennych,
dalsze kształtowanie umiejętności percepcyjnych (dostrzeganie i nazywanie przedmiotów w otoczeniu,określanie ich cech),
- poznawanie nazw przedmiotów, zwierząt, roślin, części ciała, kolorów, stosunków przestrzennych,
- dalsze kształtowanie umiejętności percepcyjnych (dostrzeganie i nazywanie przedmiotów w otoczeniu,określanie ich cech),
- wdrażanie do rozumienia pojęć dotyczących położenia przedmiotów w przestrzeni oraz rozumienia i stosowania prostych konstrukcji przyimkowych: na, pod, w, do (w zależności od możliwości dziecka),
- rozwijanie umiejętności komunikowania się,
- uświadomienie dziecku schematu własnego ciała, wdrażanie do autoorientacji poprzez naśladowanie i odtwarzanie wzorów demonstrowanych przez drugą osobę.
3. Sfera ruchowa
- kształtowanie ruchów dużych (poziomych i pionowych), naprzemiennych
- rozwijanie sprawności rąk poprzez zabawy ruchowe.
1 Doskonalenie czynności samoobsługowych
Jedzenie
- zabawy tematyczne w dom, karmienie drugiej osoby (zabawy z lalkami wyćwiczą u dziecka płynny ruch ręki, precyzję ruchu), układanie zastawy stołowej (talerze, kubek, łyżka, widelec), posługiwanie się łyżką i widelcem,
- jem gryząc, żując dokładnie pokarm, podczas jedzenia nie rozmawiam, nie odchodzę od stolika, spożywam tylko to, co mam na swoim talerzu i kubku – bezpieczne spożywanie posiłków (nie należy wymachiwać sztućcami).
Mycie się
- wspólne zabawy z wierszykiem lub opowiadaniem nauczyciela o brudnym kotku lub np. „Przygoda w krainie czystości” (opowiadanie przedstawiające przybory toaletowe i sposoby korzystania z nich),
- „myję ręce i buzię” – pocieranie rąk mydłem, wycieranie rąk i wyrzucanie papieru do kosza, wyszukiwanie obrazków do przedmiotów – „moja łazienka”,
- kiedy i w jaki sposób się myję? – oglądanie ilustracji, nazywanie czynności,
- „kiedy umyjemy się?” – nazywanie sytuacji, np.:
- po powrocie z zabaw na powietrzu,
- po korzystaniu z toalety (mycie rąk),
- po zabawach plastycznych, ruchowych,
- przed i po posiłkach,
- zabawy z piosenką „Myję zęby, bo wiem, że…” – naśladowanie ruchów mycia zębów bez szczoteczki i ze szczoteczką,
- ćwiczenia w samodzielnym myciu zębów.
Ubieranie się
- zabawy z ubraniami – samodzielne nakładanie wybranych elementów garderoby, naśladowanie czynności nakładania poszczególnych elementów odzieży (nakładanie czapki, rękawiczek, skarpetek i innych wybranych elementów garderoby).
- zabawy z lalkami – ubieramy lalkę na spacer, np. „co na nogi, co na głowę, co na tułów” itd.,
- „zimno czy ciepło?” – dobieranie odzieży w zależności od pogody (deszcz, śnieg, wiatr),
- „ubieramy misie i lalki” – próby wiązania szalika z przełożeniem, wiązanie na supeł.
2. Nawiązywanie kontaktów społeczno-emocjonalnych
Dziecko poznaje siebie
Poznawanie swojego ciała
- oglądanie siebie w lustrze – wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała (głowa, brzuch, ręce, nogi itd.),
- „zabawy dotykowe” – wyczuwanie własnego ciała: głowy, twarzy, rąk, dłoni, nóg, stóp, brzucha, pleców,
- dostrzeganie szczegółów – liczenie palców jednej ręki do drugiej, dotykanie rzęs, brwi, włosów, oczu,
- „to jestem ja i tak wyglądam” – rysowanie siebie, np, obrysowywanie przez nauczyciela lub drugie dziecko sylwetki dziecka na dużym kartonie lub na lustrze, zadaniem dziecka jest uzupełnienie sylwetki o brakujące elementy i ubranie jej (dołożenie do postaci z kartonu, wybranych gotowych elementów garderoby lub dorysowanie ubrania: „tu bluzka, tu spodnie lub spódnica, a tu buty”).
Rozwijanie sfery emocjonalnej
- „jestem wesoły, smutny” :
- zabawa „rodzinka drewnianych misiów” – wybieranie misiów do podanego zachowania, np. miś mama jest smutna,
- zabawy naśladowcze – pokazywanie i odgadywanie wybranych emocji,
- rozpoznawanie i naśladowanie min – zabawy mimiczne (buźki/obrazki: smutna, wesoła, zła, zdziwiona)
Dziecko i jego rodzina
- „mam na imię…, nazywam się…” – pokazywanie na palcach (przeliczanie) bądź słowne określanie własnego wieku,
- „dom dla mojej mamy” – układanka obrazkowa („co do kuchni?, co do pokoju?”, „co robi mama w kuchni, a co w pokoju czy w łazience?”),
- „to mój dom” – zabawy konstrukcyjne – budowanie w domu z klocków, określanie, kto mieszka z dzieckiem w jego domu – wymienianie członków najbliższej rodziny.
Dziecko i inne dzieci
- zabawy naśladowcze – zabawa w lustro „rób to co ja”, proste gry i zabawy w parach: „manekin”, „spacer ciemną ulicą”,
- zabawy ruchowe w grupie: np. z chustą animacyjną, z piłką,
- zabawy konstrukcyjne.
1 Ćwiczenia rozwijające percepcję i pamięć wzrokową
Obserwacja
- obserwowanie najbliższego otoczenia – „co jest w naszej klasie”, wybranego miejsca (dostrzeganie miejsc, obrazków, określanie, co dziecko widzi – jesienne dekoracje, obrazki),
- obserwowanie tego, co znajduje się wokół dziecka – pojęcia przestrzenne. „co jest na górze, co jest na dole, co jest na półce?”,
- obserwowanie tego, co się dzieje za oknem – jesienna pogoda – cechy aktualnej pory roku: spadają liście, pada deszcz, wieje wiatr, na drzewach są kolorowe liście itp.,
- „co widzę gdy jestem na spacerze?” – określanie przeznaczenia – do czego służy tramwaj, co się robi w sklepie, w aptece – sytuacje z życia codziennego.
Wyszukiwanie
- „gdzie to jest?” – wyszukiwanie przedmiotów, zabawek wskazanych przez nauczyciela w najbliższym otoczeniu,
- zabawa „ciepło, zimno” – szukanie takich samych przedmiotów w najbliższym otoczeniu,
- wyszukiwanie obrazka do przedmiotu wskazanego przez nauczyciela (dary jesieni: owoc naturalny, obrazek),
- wyszukiwanie obrazka do nazwy przedmiotu wskazanej przez nauczyciela,
- wyszukiwanie przedmiotu do podanego smaku – zabawy zmysłowe, np. owoce i warzywa – dary jesieni: jabłko, śliwka, marchew, burak,
- wyszukiwanie figury geometrycznej na obrazku – ukryte figury – duże elementy (kolorowe obrazki), np. koło.
Układanie
- zabawy z piłką i woreczkiem – układanie przedmiotów według poleceń nauczyciela – zabawki na półce – na górze, na dole,
- układanie zabawek, klocków w wyznaczonym miejscu,
- nakładanie takich samych obrazków na siebie – zabawa memory,
- układanie prostych ciągów rytmicznych (przedmiotów, zabawek według podanego wzoru, np. „ułóż tak samo” – kot, pies, kot, pies – układanie zabawek na półkach; „dokończ układanie” – kot, pies, kot… – układanki z dwóch rodzajów przedmiotów): (karty/zdjęcia z pieskiem, kotkiem, pieskiem…).
Porównywanie
- porównywanie dwóch takich samych przedmiotów, różniących się między sobą jedną cechą (np. kolorem lub wielkością):
- „czym się różnią dwa misie?”: jeden jest duży, a drugi mały,
- zabawa „co do czego?” – dobieranie drugiego obrazka do już istniejącego wzoru,
- zabawa „czego brakuje?” – zgadywanie, która zabawka (obrazek) została schowana (lub schowany) i określenie jej (jego) wyglądu,
- „zgadnij, co to jest?” (czarodziejski worek”) – dziecko ogląda przedmiot na obrazku i szuka w worku takiego samego przedmiotu – do worka wkładamy przedmioty do pary o charakterystycznym kształcie: zabawki, klocki, figury geometryczne, koła, dary jesieni.
Porządkowanie i grupowanie (klasyfikowanie)
- porządkowanie par obrazków (układamy po dwa takie same),
- „to tu, to tam” – zabawa porządkowa – porządkowanie zabawek, np. na jednej półce tylko lalki, a w pudełku tylko klocki
- „gdzie to powinno być?”, porządki na półkach: tu klocki, tu ubrania, tu samochody – zabawa „porządki w krainie zabawek” – dziecko układa na półkach przedmioty zgodnie z podanym wzorem,
- zapasy u wiewiórki – porządkowanie według podanej zasady, np. na tej półce tylko kasztany, na tej tylko żołędzie, tu tylko orzechy, tu grzyby.
Dobieranie
- dobieranie drugiego obrazka do już istniejącego wzoru, np. jesienne obrazki: jabłko, gruszka itp.,
- jesienne porządki – „co do czego?” – porządkowanie par obrazków (kasztan + skorupka, żołądź + kapelusz).
Składanie
- jesienne obrazki – układanie obrazków pociętych na 2-3 części – (1-2 przedmioty na obrazku – prosta treść obrazka) – układanie na obrazku lub według wzoru (obrazki pocięte poziomo lub pionowo według schematów pocięcia J. Magnuskiej).
Liczenie
- zabawy z wiewiórką – wyodrębniamy przedmioty i liczymy je („wybierz koła na obrazkach (na których są inne figury) i policz je”),
- liczenie przedmiotów zgodnie z zasadami przeliczania – od lewej, każdy kolejny przedmiot,
- liczenie przedmiotów, następnie pokazywanie na palcach, ile ich jest, określanie liczby elementów, liczenie na konkretach.
Rysowanie, malowanie
- kreślenie linii poziomych , pionowych samodzielnie na wzorze, według wzoru (np. pada deszcz, półki na zabawki),
- jesienny parasol – malowanie z zachowaniem kierunku,
- kolorowanie dużych powierzchni – ćwiczenia rozmachowe ukierunkowane,
- zabawy plasteliną – wałkowanie, rozcieranie, masowanie, ugniatanie, toczenie.
2. Ćwiczenia percepcji, pamięci słuchowej i koordynacji słuchowo-ruchowej
Ćwiczenia wrażliwości słuchowej
wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych:
- słuchanie ciszy (żadnych dźwięków celowo nie wytwarzamy),
- słuchamy odgłosów szumiących drzew,
- wsłuchiwanie się w wiejący wiatr, burzę, deszcz,
- słuchanie i rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (szmerów):
- uderzanie o różne przedmioty: stukanie w nie palcami, stukanie pałeczką, stukanie w dwa takie same przedmioty: szkło, drewno, metal, zabawkę plastikową,
- wysłuchiwanie i rozpoznawanie osób po głosie:
- zabawa „kto się ukrywa za parawanem?” – dziecko mówi swoim naturalnym głosem,
- rozpoznawanie po głosie poszczególnych dzieci, naśladujących wybrane przez siebie zwierzę,
- wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków (tworzących proste układy rytmiczne, np. dwa uderzenia w podłogę lub stół, tak aby ilość słyszanych dźwięków była wyraźna – prosimy dziecko, aby zrobiło tak samo),
- wyklaskiwanie prostego słyszanego rytmu,
- tupanie, wystukiwanie prostego rytmu.
3. Rozwój mowy i myślenia
Ćwiczenia oddychania
- wykonywanie krótkich ćwiczeń oddechowych,
- ćwiczenia w czyszczeniu nosa,
- uświadomienie konieczności i oddychania przez nos.
Ćwiczenia warg i języka
wskazywanie i nazywanie:
- obrysowywanie kształtu ust przez terapeutę,
- uklepywanie warg palcami, ściąganie ust w dzióbek,
- rozchylanie ust w kierunku kącików ust (szeroki uśmiech),
- rozchylanie i składanie warg do uśmiechu,
- zaciskanie warg:
Ćwiczenia wzbogacające słownik dziecka i rozwijające pamięć słowną
wskazywanie i nazywanie:
- słuchanie nazw i wskazywanie odpowiadającym im desygnatów,
- wskazywanie części ciała – np. „to moja głowa, dotknij swojej głowy”, „to moja ręka, a gdzie ty masz rękę?”
- zbieranie zabawek – „podaj mi lalkę, podaj mi klocki” (możemy wprowadzać kolory: żółty, czerwony, niebieski – dziecko będzie przynosiło klocki w wyznaczonym kolorze, nie musi go jednak nazywać)
- układanie przedmiotów na półkach, wkładanie ich do pudełka, pod stół – we wskazanej kolejności np. „połóż na półce lalkę, kota i misia, wyszukaj obrazki i ułóż kolejno (obok siebie) kota, kurę, psa”,
- segregowanie przedmiotów, np. ” włóż do pudełka klocki, wybierz tylko żółte klocki”,
- przetwarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka:
- zabawa „co to jest” – wypowiadamy nazwę przedmiotu, a następnie prosimy dziecko, by ją powtórzyło, np. „to jest kot”, „co to jest?”,
- zabawa „jaki to kolor?” – wypowiadamy nazwę przedmiotu wraz z jego kolorem, np. „to jest żółty klocek, podaj mi taki sam”, „jaki kolor ma twój klocek?”, „mój klocek jest żółty, a twój?”
- liczenie zabawek ze wskazaniem (w zakresie możliwości dziecka, dziecko dotyka kolejno przedmioty i wspólnie z nauczycielem je liczy 1,2,…)
- samodzielne nazywanie:
- przedmiotów (dziecko zapytane: „co to jest?” – odpowiada – „lalka”),
- cech („jaki jest samochód?” – duży, mały itd.),
- czynności („co robi mama?” – przygotowuje jedzenie, sprząta, prasuje itp. ),
- kolorów (dziecko może, choc na tym etapie jeszcze nie musi, nazywać kolory, będzie je wybierać, dobierać i wskazywać),
- części ciała,
- właściwości przedmiotów (wielkość, kształt – koło, kwadrat, , kolor), stanów emocjonalnych (wesoły, smutny).
Ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się
- zabawy i ćwiczenia prowokujące do samodzielnego wypowiadania się:
- zabawy tematyczne (zabawa w telefon, zabawa w dom),
- prowokowanie do zadawania pytań:
- kładziemy przed dzieckiem dwa przedmioty, mówimy, jak nazywa się jeden z nich, bądź podajemy jego wybraną cechę (duży, czerwony), tym samym prowokujemy dziecko do zadawania pytania o drugi przedmiot („co to jest?”) lub cechę.
4. Orientacja przestrzenna
Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie własnego ciała
poznanie swojego ciała:
- dotykanie (wyczuwanie) poszczególnych części swojego ciała: brzucha, pleców, pośladków, nóg, rąk, twarzy, całego ciała,
- oglądanie swojego odbicia w lustrze,
- pokazywanie poszczególnych części ciała, dotykanie ich, poklepywanie,
- poruszanie wskazaną częścią ciała, dotykanie ich, poklepywanie,
- poruszanie wskazaną częścią ciała (np. poruszam głową, oczami, buzią, rękoma, palcami, nogą, stopą).
- pokazywanie, naśladowanie m. in. w lustrze (miny dowolne, miny wskazujące na wyrażane emocje np. jestem wesoła, jestem smutna, jestem zła,
1 Ćwiczenia motoryki dużej małej
Motoryka duża
ćwiczenia w chodzeniu i bieganiu:
- „chodzę głośno” – tupanie – świadomość swoich nóg, stóp,
- „chodzę cicho na paluszkach” – wyczuwanie swoich palców,
- ćwiczenia w toczeniu i rzucaniu:
- upuszczanie i podnoszenie woreczka, piłki lub wybranej zabawki,
- dowolne podrzucanie i rzucanie woreczka, piłeczki.
Motoryka mała:
- ćwiczenia rąk – urozmaiceniem są ćwiczenia na wyczuwanie swoich rąk:
- wymachy do przodu obu rąk, pojedynczo,
- wymachy w przód obu rąk, pojedynczo,
- wymachy w tył obu rąk, pojedynczo,
- krążenie ramionami,
- klaskanie,
- zabawy konstrukcyjne,
- nakładanie zabawek na patyk, sznurek,
- malowanie całą dłonią dużych powierzchni,
- malowanie dłonią linii prostych, – ćwiczenia palców – wyczuwanie palców:
- „bawiły, bawiły się dzieci paluszkami”:
- dotykanie swoich palców, przykładanie kolejno palców każdej dłoni: kciuk do kciuka itd.,
- dotykanie palcami podłoża, stukanie palcami, wodzenie palcem w powietrzu, kreślenie palcem prostych kształtów: dowolnych, – w sposób dowolny, linii prostych, rysowanie kredką w sposób dowolny,
- rysowanie linii prostych: pionowych, poziomych,
- próby rysowania postaci ludzkiej,
- rysowanie na podany temat („narysuj słońce, dom, mamę”) – temat jednoelementowy,
- darcie kawałków papieru (układanie kolorowej mozaiki),
- darcie papieru na kawałki, wydzieranie pasków (Franczyk, Krajewska, 2015).
- źródło: A. Franczyk, K. Krajewska: Skarbiec nauczyciela – terapeuty…, Impuls, Kraków 2015