Uczeń słabowidzący – wskazówki do pracy

Dzieci słabowidzące to dzieci, które ze względu na stopień uszkodzenia wzroku stanowią grupę pośrednią między dziećmi normalnie widzącymi a dziećmi niewidomymi (niekiedy wyróżnia się jeszcze dzieci „szczątkowo widzące”, Sękowska). Zmysł wzroku odgrywa u nich nadal dominującą rolę w orientowaniu się w przestrzeni, poznawaniu przedmiotów, ludzi i zjawisk oraz działaniu praktycznym, chociaż w porównaniu z dziećmi normalnie widzącymi rola ta jest znacznie ograniczona i mniej skuteczna.

Również większość wyobrażeń – tak samo jak u dzieci normalnie widzących – ma u dzieci słabowidzących charakter wzrokowy. Dzieci te mogą czytać zwykłe pismo, choć czasami muszą korzystać ze specjalnych pomocy optycznych (szkieł powiększających) lub tekstu napisanego powiększoną czcionką. Mogą także korzystać z metod wizualnych (demonstracja, prezentacja, obserwacja) w procesie nauczania. Mówiąc inaczej, dziecko słabowidzące zachowało zdolność widzenia i traktuje ją jako główny kanał uczenia się, a posługiwanie się dotykiem i innymi zmysłami w poznawaniu przedmiotów ma na celu uzupełnianie i rozszerzenie spostrzeżeń.

Wskazówki do pracy z uczniem słabowidzącym

zorganizowanie zajęć orientacyjnych (topograficznych), aby uczeń dobrze poznał budynek szkoły oraz bliżej i dalej położone pomieszczenia (pracownie, szatnie, stołówkę, toalety), rozkład swojej klasy lekcyjnej, usytuowanie mebli, sprzętu itp.;
zachowanie stałego porządku w otoczeniu ucznia (np. krzesła powinny być dosunięte do stolików, szuflady i drzwiczki szafek zamknięte, drzwi wejściowe albo zawsze zamknięte, albo całkowicie otwarte), należy informować ucznia o każdej zmianie;
właściwe umiejscowienie ucznia w klasie (zazwyczaj najlepiej pierwsza ławka w środkowym rzędzie):
– zapobiegające odblaskowi pojawiającemu się w pobliżu okna,
– zapewniające właściwe oświetlenie oraz widoczność,
– umożliwiający dogodny dostęp do tablicy (możliwość łatwego podejścia, gdy uczeń nie rozpoznaje pisma ze swojego miejsca),
– w sytuacji poważnych problemów ze wzrokiem uczeń mógłby siedzieć przy jednoosobowym stoliku z regulowanym pulpitem (możliwość przybliżania blatu do czytania i pisania), w którym boki posiadałyby listwę ochronną, by nie spadały z niego przedmioty i przybory szkolne, rogi stolika powinny być zaokrąglone;
równomierne oświetlenie sali lekcyjnej i, o ile to możliwe, zgodnie z zaleceniami lekarza okulisty (pełne światło, półcień, światło wspomagające);
ograniczanie błyszczących powierzchni o niepożądanym odblasku (np. założenie matowej nakładki na lśniący blat biurka, tablica nie powinna być biała i błyszcząca – najlepiej sprawdza się zielona i matowa;
unikanie podczas zapisów na tablicy innych kolorów kredy niż biały i żółty;
opatrywanie werbalnym komentarzem tego, co zostało napisane na tablicy, aby potencjalnie nieczytelne informacje uczeń mógł również usłyszeć;
komentowanie wykonywanych czynności (np. doświadczeń), unikanie niewerbalnych wskazówek, jak np. skinięcie głową;
zadbanie o to, aby podczas demonstracji różnych czynności uczeń był blisko osoby prezentującej;
zachęcanie ucznia do korzystania z przyborów pisarskich o ciemnej, równomiernej kresce (miękkie ołówki, flamastry z pogrubioną końcówką, cienkopisy);
pamiętanie, że zeszyty ucznia mogą mieć różną formę w zależności od indywidualnych potrzeb (np. z pogrubioną liniaturą, z kremowymi lub żółtymi kartkami);
pamiętanie, że podczas czytania uczeń może korzystać z podstawki do książek (jeśli blat jego biurka nie jest ruchomy) oraz tzw. „okienka” do czytania, czyli paska ciemnego kartonu z wyciętym otworem, który pozwala widzieć tylko jedną linijkę tekstu; pomocny może być również podkładany pod czytaną stronę ciemny papier zmniejszający jego jasność lub arkusz folii, np. żółtej, umieszczany na tekście w celu uzyskania lepszego kontrastu;
zwracanie uwagi na szybszą męczliwość dziecka związaną z zużywaniem większej energii na patrzenie i interpretację informacji uzyskanych drogą wzrokową – wydłużanie czasu przeznaczonego na pisanie kartkówek, sprawdzianów, rozwiązywanie zadań podczas lekcji, ewentualne ograniczenie liczby zadań;
zezwalanie na odpisywanie od sąsiada z ławki podczas przepisywania tekstu;
przygotowanie uczniowi gotowych notatek do wklejania do zeszytu;
udostępnianie tekstów (np. testów sprawdzających wiedzę, kart pracy) w wersji powiększonej;
podawanie modeli i przedmiotów do obejrzenia z bliska;
umożliwianie dziecku korzystania z kaset z nagraniami lektur szkolnych;
zezwolenie na pisanie prac domowych na komputerze;
w geometrii, technice wprowadzenie uproszczonych konstrukcji z ograniczoną do koniecznych liczbą linii pomocniczych;
umożliwienie uczniowi wykonywania konstrukcji geometrycznych na kartkach większego formatu;
dodatkowe omawianie i objaśnianie zadań z treścią, dobrze, gdy towarzyszą temu odpowiednie rysunki czy ilustracje;
korzystanie z map o mniejszej liczbie szczegółów;
przy demonstracji map, plansz i tablic z rysunkami, diagramami, schematami i tabelami zwracanie uwagi na ich czytelność, tzn. czy są one odpowiedniej wielkości, narysowane odpowiedniej grubości liniami, z odpowiednim kontrastem barwnym i kontrastem w stosunku do tła;
ograniczenie wymagań w zakresie kaligraficznym;
ocenianie wartości merytorycznej prac, a nie ich formy graficznej;
różnicowanie formy sprawdzania wiadomości, przewaga odpowiedzi ustnych nad pisemnymi;
częste zadawane pytania: „Co widzisz?” w celu sprawdzenia i słownego uzupełnienia trafności doznań wzrokowych;
słowne objaśnianie wszystkiego, co ma zrobić uczeń;
zachęcanie ucznia wyposażonego w pomoce optyczne do korzystania z nich również podczas zajęć lekcyjnych;
budowanie w uczniu wiary w możliwość uzyskania zadowalających wyników w nauce i nawiązywania dobrych relacji koleżeńskich; wskazywanie szerokich możliwości samorealizacji obecnie i w przyszłości;
przybliżanie życiorysów sławnych ludzi i cenionych osób, dla których dysfunkcja, z jaką boryka się uczeń, nie była przeszkodą w osiąganiu sukcesów;
wzmacnianie poczucia własnej wartości ucznia w czasie zajęć w grupie i indywidualnych rozmów;
prowadzenie w klasie intencjonalnych zajęć wychowawczych, ale także umiejętne wplatanie w tok zajęć lekcyjnych tematów dotyczących empatii, wyrozumiałości, szacunku wobec różnorodności i odmienności (Słupek, 2018).